6 Şubat depreminin büyük yıkıma uğrattığı 11 ilin ekonomisi, konut inşaatlarıyla toparlanmaya çalışıyor. Ancak sanayi ve ticaret tarafındaki onarım süreci yavaş ilerlerken, en büyük eksikliklerden biri nitelikli iş gücü olarak öne çıkıyor.
Depremin Ekonomik Etkileri Büyük
Depremde 518 bin konutun yıkılması veya ağır hasar almasının yanı sıra, sanayi tesisleri, turizm yapıları, atölyeler, işletmeler ve altyapılar da büyük zarar gördü. İmalat sanayisinde 82 milyar lira hasar tespit edilirken, tarım sektöründe 70 binden fazla büyük ve küçükbaş hayvan telef oldu.
Cumhurbaşkanlığı Strateji Başkanlığı raporuna göre, 11 ildeki toplam hasar 104 milyar dolar seviyesinde olup, ülkenin GSYH’sinde %1 ila %1,4 kayba yol açabilecek büyüklükte.
Kamu Yatırımları Konutlara Odaklandı, Ticari Onarımlar Ağır İlerliyor
İktisadi toparlanma iki temel kanal üzerinden yürütülüyor: Kamu yatırımları ve bireysel çabalar. 2024 Merkezi Yönetim Bütçesi’nde deprem bölgesi için 1 trilyon TL’nin üzerinde kaynak ayrıldı. Ancak bu bütçenin büyük kısmı konut projelerine yönlendirildiğinden, ticari ve sanayi yatırımlarının onarım süreci daha yavaş ilerliyor.
Bazı bölgelerde esnaflar hâlâ konteyner çarşılarda hizmet verirken, ticari alanların yenilenmesi konusunda sıkıntılar devam ediyor. Bu illerdeki onarım çalışmaları inşaat sektörünü öne çıkarırken, sektörde en büyük problem nitelikli iş gücü eksikliği olarak göze çarpıyor.
Deprem Bölgesinde Ekonomik Toparlanma Sinyalleri
Ekonomik toparlanmanın şirket kuruluşları, kapanış oranları, konut satışları ve ihracat rakamlarına yansıdığı belirtiliyor. Ancak, iller bazında toparlanma süreci farklılık gösteriyor:
- Adıyaman, yeni şirket ve işletme kuruluşlarında en yüksek artış oranına sahip il oldu.
- Şanlıurfa, şirket kuruluşlarında %21,1 azalma ile en büyük düşüşü yaşadı.
- Kahramanmaraş, %38,4’lük şirket kapanışı ile en kötü performansı gösterdi.
- Bölgedeki ihracat, 2022’ye kıyasla %5,7 daha düşük seviyede kalsa da, 2023’e göre %7 artışla Türkiye ortalamasının (%2,3) üzerinde büyüdü.
- Şanlıurfa, ihracatını 2022’ye kıyasla %25 artırarak en hızlı toparlanan il oldu.
Deprem Sonrası Konut Satışları ve Ticari Araç Pazarında Artış
2023 yılı boyunca Türkiye genelinde konut satışları %48,7 artış gösterirken, deprem bölgesinde bu oran %67,3’e ulaştı. Konut ihtiyacı nedeniyle satışlar Türkiye ortalamasının çok üstüne çıktı. Ancak, adet bazında 2022 seviyesine ancak ulaşıldı.
Ticari araç satışları da dikkat çeken bir yükseliş gösterdi:
- Deprem öncesi (2022) rakamlara kıyasla %25,7 artış yaşandı.
- Bu artış Türkiye ortalamasının (%23,4) üstünde.
- Deprem yılı 2023’e kıyasla ise %11,5 daha fazla ticari araç satışı gerçekleşti.
Turizmde Yavaş Ama Süregelen Bir Toparlanma
Bölgenin UNESCO Yaratıcı Şehirler Listesi’nde yer alan şehirleri (Gaziantep, Hatay, Adana, Diyarbakır, Kahramanmaraş, Şanlıurfa) turizmde canlanma sinyalleri veriyor. Ancak, depremde 21 turizm işletme belgeli ve 26 belediye belgeli otel yıkıldı, 240 tesis ise hasar aldı.
Cumhurbaşkanlığı Strateji Bütçe Başkanlığı’nın raporuna göre, otellerin yenilenmesi ve onarımı için 2,2 milyar TL’lik bütçe ayrıldı. Ancak, halen birçok tesiste çalışmalar devam ediyor. Özellikle Adıyaman’da Nemrut Dağı çevresinde konaklama eksikliği büyük bir problem olarak öne çıkıyor.
Bölgeye 23 Yeni Organize Sanayi Bölgesi (OSB) Geliyor
Depremden etkilenen 11 ilde hâlen 39 organize sanayi bölgesi (OSB) faaliyette. Bunlara ek olarak:
- 13 OSB planlama aşamasında.
- 6 OSB için altyapı çalışmaları sürüyor.
- 4 OSB’nin kamulaştırma süreci devam ediyor.
Tüm bu projeler tamamlandığında bölgedeki toplam OSB sayısı 62’ye ulaşacak. En yakın zamanda faaliyete geçmesi beklenen 6 OSB’nin ekonomik hareketliliği artırması bekleniyor.
İnşaat Sektörü Öncü Ama Nitelikli İş Gücü Açığı Sorun Olmaya Devam Ediyor
Deprem bölgesinde konut projelerine verilen öncelik, inşaat sektörünü bölgenin ekonomik toparlanmasında lokomotif hale getirdi. Ancak, nitelikli iş gücü eksikliği hâlâ ciddi bir engel.
Ticari ve sanayi yatırımların toparlanma süreci konut projelerine göre daha yavaş ilerlerken, önümüzdeki dönemde organize sanayi bölgelerinin açılması ve altyapı projelerinin hızlanmasıyla birlikte ekonomik canlanmanın daha geniş tabana yayılması bekleniyor.
