(R) katsayısi bildiğiniz üzere, taşıyıcı sistem davranış katsayısıdır. Deprem yonetmeliklerinde bu katsayilar belirlenmiş durumdadır. Bu katsayi, tasiyıcı sisteminizin sünekliği ile ilgilidir.Deprem aninda, göçmeden,nispeten fazla deplasman yapma kabiliyetine sahip sistemler de (R) büyük, deprem anında nispeten sınırlı deplasman yapabilen sistemlerde (R) küçük olarak yonetmeliklerde yer alır.Siz, yonetmeliklerdeki (R) katsayisına bakarak, sisteminizin deplasman kabiliyetini kestirebilirsiniz. R=10 olan bir sistemin, deplasman kabiliyetini çok yuksek(göçmeden deplasman), R=1 olan bir sistemin de deplasman kabiliyetini düşük olacaginı ilk etapta düşünebilirsiniz.
Deprem enerjisini taşiyıcı sistemler iki şekilde tüketir diyebiliriz.Birincisi dayanim yolu ile, ikincisi şekil değiştirme yolu ile. Tum taşıyıcı sistemlerde bu durum gecerlidir. Taşıyıcı sistemin dayanimla tükettiği enerji ile şekil değiştirme ile tükettiği enerji’nin toplami, depremin orraya çıkardığı enerjinin toplamindan büyukse, yapı ayakta kalir.
R=10 demek(R=Ra), kabaca deprem kuvvetinin 9/10’unun şekil değiştirmeler ile karşılanacağinın kabul edildiği anlamına gelir. Yani dayanim yolu ile deprem kuvvetlerinin 1/10’u karşılanacaktir. R=8 demek, deprem kuvvetinin 7/8’inin şekil değiştirme ile, 1/8’inin ise dayanim ile karşilanacağı anlamına gelir.
Birde kafamizda iyi canlansin diye R=1 durumuna bakalim. R=1 demek, sekil değistirmeyle falan uğraşmadan, deprem kuvvetinin tamaminin dayanım yolu ile karşılanmasi/karşılanabileceği anlamı taşır.
Yonetmelikdeki(R) degerlerine bakarsanız, taşıyıcı sistemlere gore, 3 ile 8 arasında oynadıgını görürsünüz. Yönetmeliklerin prensibini hatırlayalım: yönetmelikler minimum yada maximum kuralları belirlerdi, herzaman için yönetmelik değerlerinden daha üstün şartlar dikkate alinabilirdi. (R) katsayılarinda da durum farkli değil. Hesaplarınızda, yonetmelikte verilen (R) katsayısından daha küçük bir katsayı kullanmanız mümkün. O degerler, ilgili tasıyıcı sistemler için verilmiş en büyük degerlerdir. Örnek olarak betonarme kolon kiristen oluşan yüksek sunek bir taşiyici sistem için yonetmelik R=8 demekte. Bu deger maximumdur. Siz bu sistem icin 7, 6, 5, 4,3 kullanabilirsiniz.(R) ne kadar küçulürse dayanımınız o kadar artar maliyetiniz o kadar artar.Bu sartlarda da yuksek sunek bir taşıyıci sistem olusturabilirsiniz.
Yönetmelikleri, sadece yapilmasi gerekenlerin en azını belirten dökümanlar olarak görmek gerekir. Istediginiz an, istediginiz konuda, bu minimum kosulları aşmak mühendisin takdirindedir ve bazende gereklidir.
Ahmet CELIKKOLLU
Insaat Muhendisi
ESKISEHOR
