1 Ocakta TBDY2018 adi ile Turkiye Bina deprem yonetmeligi yururluge girecek.Bu yonetmeligi iyi anlamak icin tum muhendisler oncelikle DGT ve ŞGDT nedir bilmeli…
Bu yonetmelik(TBDY2018), deprem etkisi altinda bina tasiyici sistemlerinin tasarimi için iki ana yaklaşimdan bahsetmekte. Bunlardan biri DGT digeri ŞGDT.
DGT yani Dayanıma Gore Tasarim, bugune kadar kullandiginiz hesap tarzi. Yani dogrusal hesap. Dayanima Gore Tasarimda esas olan M(moment), N(normal kuvvet) ve T(kesme kuvveti). Bu etkileri buluyorsunuz, elemaninizin dayanimi ile karsilastirip yeterlu yada yatersiz deyip dizayn yapiyorsunuz. Burada elemanda bu kadar uzama olmus, bu kadar kisalma olmus, bu kadar donme olmus gibi kıstaslar onemli degil. Çunku aldiginiz dayanim max degeri gerilme -sekil degistirme egrisindeki dogrusslliginin bozuldugu nokta. Ondan ilerisini zaten almiyorsunuz. Dogrusal hesapta yani Dayanima gore tasarim yaptiginizda kuvvet kalktiginda tum elemankarin eski haline geldigini kabul ediyorsunuz. Yani donati uzadi ama kuvvet kalkinca donati eski haline dondu gibi.
ŞGDT(Sekil Degistirmeye gore Degerlendirme ve Tasarim) da ise dizayni elemanlarda olusan sekil degistirmeleri hesaplayarak yapiyorsunuz. Yani ben bu elemanda bu kadar donmeye izin verecegim, ben bu elemanda su kadar kisalmaya izin verecegim diye hesap yapiyorsunuz ve hesabinizi domine eden şekil degistirmeler oluyor. Basit bir ornek vereyim ki DGT ile SGDT farkini iyice anlayin. DGT ye gore betonarme bir tasarim yaptiginiz da, celigi fy=4200 kg/cm2 gerilme olusuncaya dek(donatida) kullanabiliyorsunuz. Tam 4200 kg/cm2 de donatida 1 birim uzama oldugunu dusunun, siz burada hesabi bitiriyorsunuz. Yani akma olmuyor. Kuvvetleri kaldirirsaniz o celik tekrar 4200kg/cm2 den sifir’a iniyor. DGT guvenli bir hesap. Ayni tasarimi DGT degil de SGDT ile yapsaydiniz, donati 4200kg/cm2 ye geldikten sonrada sisteme kuvvet vermeye devam edecektiniz, donatidaki uzama 1 birim degilde 5 birim olacakti ve siz buna izin verecektinuz. Yani 1 birim uzamada da donati 4200kg/cm2 tasiyor, 2 birim uzamada da 4200kg/cm2 tasiyor, 3 birim uzamada da, 4 birim uzamada da da donati 4200 kg/cm2 tasiyor. 5 birimde ise kopuyor. Iste ŞGDT de siz uzamayi da hesaplayarak o donatinin ayni zaman da 4 birim uzamasina da izin veriyorsunuz. Donati da dogal olarak akmış oluyor.DGTD ise aadece 1 birim uzama meydana gelmisti. SGDT de 4 birim uzamaya izin verip, 5 birim uzamaya izin vermemeniz gerekecegi icin sekil degistirmeleride hesapliyorsunuz ki uzama 4 mu olmus, 5 mi olmus goresiniz. ŞGDT yaklasiminda dogal olarak donatilar akabiliyor(betonarme, celik vb farketmez). Akliniza su durum gelebilir: SGDT o zaman daha guvensiz bir hesap. Aksine tum sekil degistirmeleri bizzat hesapladiginizdan nerede ne kadar hasar olacagina bile siz karar verirsiniz, isterseniz donmeleri itice kisitlayip hasar gormeyen bina tasarlayabilirsiniz.
TBDY2018 iste bu iki yaklasimi da kullanmamiza izin vermekte. Biliyordunuz hsli hazirdaki yonetmelik sadece mevcut yapilarda SGDT ye izin vermekteydi. TBDY2018 her halukarda SGDT kullanmanizi istemiyor. Yine bugune dek oldugu gibi yapilarin %95’ini DGT ile cozebilirsiniz, problem yok.
DGT yada SGDT arasinda bu daha iyi tasarim demek de yanlis. Eger cok onemli bir bina tasarlayacaksaniz da ve hasar istemiyorsaniz(depremde), o halde malzemenin dogrusal kismini kullanabilirsiniz yani DGT ye gore hesap yapabilirsiniz. Ama bu durumda da R=1 almaniz gerekir ki hic elastik otesi davranistan yararlanmayin, hic hasar olusmasin.
Peki yonetmelikler nereye gidiyor? Guvenlik kadar ekonomi de onemli. Gercek sekil degistirmeleri gormekte onemli(ozellikle yuksek yapilarda). Bu baglamda yonetmelikler SGDT ye dogru gitmekte. Belki de 20 yil sonra tum yonetmeliklerde SGDT zorunlu hale gelecek/gelebilir, aklinizda olsun…
Ahmet CELIKKOLLU
Insaat Muhendisi
ESKISEHIR
