Sürdürülebilir Hastaneler

“Yeşil bina”, sürdürülebilir, yüksek performanslı ve ekolojik bütün çevresel etkileri en aza indirecek şekilde tasarlanan, inşa edilen ve yönetilen binaları kapsar. Sürdürülebilir binalar ancak sürdürülebilir tasarım ve inşaat pratikleri sonucunda elde edilir.

Bina arazisi, enerji kullanımı, hava kaynaklı salımlar, iç hava kalitesi, su kaynakları, atık su, malzeme ve kaynaklar ve son olarak da atık konusu yeşil binaların tanımı kapsamına girer (1). Amerikan Tıp Birliği Dergisi’ne göre, hastane sektörü ABD’de karbon salımının %8’inden sorumludur. Türkiye için bu tür bir araştırma henüz yapılmamıştır. Bir hastane, ortalama 3500 konutun harcadığı enerjiyi ve ticari binaların ise 2,5 katı enerji harcamaktadır. Sağlık sektörü, çevre ve sağlık arasındaki bağlantıları aydınlatmaya odaklansa da insan sağlığı ve binalar arasındaki bağlantıları inceleyen çalışmalar 2003’ten beri ani artış göstermiştir (2). Hastaneler (bunlara akut tedavi ve ayakta tedavi üniteleri olan hastaneler dahil) yeşil bina ölçütleriyle tasarlanıp yapılarak hem organizasyonlarının sürdürülebilirlik hedeflerini yerine getirirler; hem de sağlık sektöründe mali baskıları azaltarak hastaların, ziyaretçilerin ve çalışanların gerçek gereksinimlerine hitap ederler (3).

Bir hastanenin yeşil bina olması için bazı ön koşullar vardır. Bu ön koşullar yukarıda saydığım 8 farklı alanda bazı ölçütleri uluslararası standartlara göre yerine getirmeye bağlıdır. Yeşil bina olma hedefi, üzerine çıkılması istenen bir takım hedeflere göre belirlenir. Dünyada hastaneler alanında yaygın kullanılan yeşil bina sertifikalarını kullanarak hastaneler için şartname hazırlamak gerekirse yapılacaklar şunlardır:

İnşaat Aktiviteleri Kontrol Planı: İnşaat çevresi ve yeraltı sularında meydana gelen kirlenmenin önlenmesine yönelik bir erozyon ve sedimantasyon planı hazırlanmalı ve şantiyede uygulanmalıdır.

Çevresel arazi değerlendirmesi: ASTM E-1527-05 Faz 1 standardına göre arazi kirlilik analizi yapılmalıdır. Kirlilik şüphesi var ise Faz 2 değerlendirmesi yapılmalıdır. Faz 2 değerlendirmesi için toprak analizleri yapılması gerekebilir.

Enerji kullanımı: ASHRAE 90.1-2007 standardına uygun olarak bina enerji modellemesi yapılmalıdır.

İşletmeye alma: Bina tamamlandıktan sonra bütün mekanik sistemler bağımsız bir test/devreye alma şirketi tarafından denetlenmeli ve optimize edilmelidir.

Su kullanımı: Binada su harcayan elemanlar EPA (Environmental Protection Agency) standartlarına göre yüzde 20 daha verimli olmalıdır. Medikal ekipmanların soğutma sistemlerinde de EPA standardında belirtilen değerlere uyulmalıdır.

Atık yönetimi: Geri dönüştürülebilir atıklar ayrı kutularda toplanarak ilgili kurumlara verilmelidir. Kâğıt, cam, plastik, metal, pil ve cıva içeren atıklar ayrıştırılarak toplanmalıdır.

Cıva kullanımı: Hastanede lambalar dışında cıva içeren ekipman kullanılmamalıdır. T9, T10, T12 ya da HID tip aydınlatma kullanılmamalıdır. Çıkış işaretleri en çok 5 watt ve LED olmalıdır. Diş sağlığı ile ilgili birimlerde bütün ekipman ISO 11143 ile uyumlu olmalıdır.

İç hava kalitesi: ASHRAE 62,1-2007 standardında belirtilen temiz hava miktarları sağlanmalıdır. Bina açıklıklarına 7,5 metreden yakın uzaklıkta sigara içilmesi yasaklanmalıdır.

Amerikan Yeşil Binalar Derneği (USGBC) 1993’te çıkarmış olduğu LEED yeşil bina sertifika sistemi ile yeşil bina kavramına ortak bir tanım getirmiş ve binaların sürdürülebilirlik düzeylerini derecelendirmeye başlamıştır. USGBC (Amerikan Yeşil Binalar Derneği), Sağlık Hizmetleri için Yeşil Rehber (GGHC-Green Guide for Healthcare)’e de dayanan yedi yıllık çalışmanın ardından “LEED for Healthcare” (Hastaneler ve Sağlık Tesisleri için LEED) rehber belgesini hazırlamış ve kullanıma sunmuştur. Bütünleşik tasarım yönetiminin ön şartlardan birisi olduğu “LEED for Healthcare” sertifika süreci, hastane ve sağlık tesislerini öteki yeni bina projelerinde olduğu gibi konum ve ulaşım, sürdürülebilir sahalar, su verimliliği, enerji ve atmosfer, malzeme ve kaynaklar, iç ortam kalitesi, yenilikçilik başlıkları altındaki ölçütlerle değerlendirmektedir. Öteki bina tiplerinde olduğu gibi hastaneler için de 110 puanlık değerlendirme sonunda sertifikayı çeşitli düzeylerde almak olanaklıdır. Sertifikanın 4 düzeyi vardır. Bunlar aşağıdaki puan aralıklarında alınır:

“LEED for Healthcare” sertifika süreci, hastane binalarına özel sürdürülebilir uygulamalara puan vererek aşağıda sıralanan konulara dikkat çekmektedir.
• Hastanelerde enerji ve su verimliliğine yönelik uygulamalar,
• Hastane iç ortam kalitesine yönelik uygulamalar, malzeme seçimleri,
• Termal konfor,
• Hasta memnuniyetine ve konforuna yönelik uygulamalar; yeşil hasta odaları, gürültü denetimi/azaltımı, manzaraya müsaade eden büyük pencereler vb.,
• Hastane çalışanlarının memnuniyetine ve konforuna yönelik uygulamalar; açık alanların oluşturulması, kafeterya ve mutfak seçeneklerinin sunulması, iç ortamda kullanılan kimyasalların azaltılmasına yönelik uygulamalar vb.,
• Atık yönetimi ve toksik malzemelerin azaltması / denetimi,
• Enerji ve su tüketim değerlerinin fazlalığı,
• Havalandırma düzeyleri,
• Hemen hemen bütün sistemlerin yedekli ve tasarım emniyet faktörünün yüksek olması,
• Yaşam döngüsü analizi yaklaşımlarında farklılık,
• Hastane iç ortamında kimyasal kullanımı,
• Hastanelerin 7/24 yaşayan binalar olması,
• Atık miktarının fazlalığı, tehlikeli olma potansiyeli ve çeşitliliği.

Bu yazımda yeşil hastane yapmanın, ilk yatırım maliyetini artırdığına ilişkin önyargıları kırmak istiyorum. Üstelik hasta memnuniyetinden ödün vermeden yeşil bina yapılarak hastaların taburcu edilmelerinde hızlanma olduğunun altını çizmek isterim (6). Hastane binaları için LEED’in yeni bir sertifika olması, ülkemizde henüz tamamlanmış bir örneğinin olmaması, hastaneler için süreçleri dikkate alan uluslararası alanda kabul görmüş öteki sertifikaların hali hazırda var olması, yeşil hastanelere mesafeli duruş getirmektedir. LEED sertifika sürecinin de kapsamında yer alan günışığı ve manzara (manzarayı engelsiz görüş) konularını bina tasarım sürecine dahil etmiş hastanelerde yapılan çalışmalarda, birçok olumlu sonucun “çeşitli düzeylerde” gözlendiği belirtilmiştir. Bunlar arasında hastalarda kaydedilen ağrıda ve kaygı düzeylerinde azalma, hastaların odalarıyla ilgili memnuniyet oranlarında artış, hastaların psikolojik tepkilerinde iyileşme öne çıkmaktadır. Yine yapılan anketlerde; çalışan memnuniyetinde artış ve devamsızlıkta azalış, çalışan bağlılığında artış, hastalar tarafından öncelikli tercih ediliş, bina kaynaklı hastalıklarda azalış ve hastaların hastanede kalış sürelerinin azalması, iyileşme sürelerinin hızlanması öne çıkmaktadır. Yeşil hastanelerin tasarımında anahtar yöntem “bütünleşik tasarımdır”. Burada disiplinler arası işbirliği, konsept aşamasından başlayarak enerji ve su tüketiminin hesaplanarak hedefler konulmasıdır. Ayrıca tasarım aşamasından başlanarak uygulama ve işletmeyle süren bir “commissioning” süreci de takip edilmelidir. Eğer bütünleşik tasarım süreci ilk planlandığı gibi yürütülebilirse, yeşil binalar fazla bir ek ilk yatırım maliyeti ortaya çıkmadan yapılabilecektir.

Sağlık Bakanlığı’nın 2012 yılı sonunda, 200 yatak ve üzeri kapasiteli hastanelerde LEED sertifikasını zorunlu hale getirmesiyle, ülkemizde de LEED “yeşil bina sertifikası”nın hastanelerde kullanılması konusu başta kamu hastaneleri olmak üzere talep yaratmıştır. Ancak doğru olan, Sağlık Bakanlığı’nın ülkemiz koşullarına uygun uluslararası standartlarda bir “sürdürülebilir hastane şartnamesi” hazırlamasıdır. Çünkü yeşil sertifika alma süreçlerinin daha arazi seçiminden başlaması gerektiğini ve tasarımın başından planlanması gerektiğini vurgulayarak bu yönergenin yeşil bina tanımında hata olduğunun altını çizeyim. Ayrıca hastanelerin yalnızca yeşil bina olmasına değil sürdürülebilirlik alanında aşağıda sıralayacağım özelliklere de haiz olmasına gerek vardır. Çünkü her kurum gibi hastane işletmeleri de artık kârlılık gözetirken aynı zamanda ekonomik ve ekolojik gereklilikleri yerine getirmeye çalışıyor. Sürdürülebilir sağlık altyapısı kurgulamak, çevre dostu olmanın ötesinde bir anlayış gerektiriyor. Bir hastanenin sürdürülebilir hastane olması için yeşil bina ölçütlerinin yanısıra şu 3 ana başlık altındaki ölçütlerin de gerekliliklerini yerine getirmesi şarttır. Bunlar;

Çevre Dostu Olması
• Enerji tüketiminin azaltılması,
• Kaynakların sürdürülebilir ve dikkatli bir şekilde kullanımı,
• Çevre kirliliğinin azaltılması.
Verimlilik artırıcı çözümlerle donatılmış olması
• Optimum hale getirilmiş klinik, klinik olmayan ve destekleyici iş akışları,
• Zamanın verimli bir şekilde kullanılması,
• Masrafların etkin bir biçimde planlanması.
Kalite
• Optimum hale getirilmiş tıbbi bakım,
• Güvenli ve sağlıklı prosedürler,
• İnsan sağlığını destekleyici çevresel koşulların sağlanması.

Bir başka deyişle sürdürülebilir hastaneler, yukarıdaki üç alanı da kapsayacak farklı çözümlerden oluşmalıdır. Enerji üretimi ve dağıtımı, bina otomasyonu, IT ve iletişim altyapısı, yeşil IT ve enerji verimli tıp teknoloji altyapısı kullanmak gerekmektedir. Bu nedenle aslında yeşil hastane kavramının genişletilip sürdürülebilirliğe yönelmesini diliyoruz. Çünkü hastane binalarının yalnızca yeşil olması yetmez.

Kaynaklar
•Chung, J. W., PhD; Meltzer, D. O., MD, PhD; JAMA; 2009;302(18):1967-1972. doi:10.1001/jama.2009.1610, “Estimate of the Carbon Footprint of the US Health Care Sector”.
•Guenther, R.; Vittori, G.; “Sustainable Healthcare Architecture”, ISBN 978-0-471-78404-3, 2008.
•“A white paper, Sustainable Design Guidelines for Hospitals and Outpatient Facilities”, The Facility Guidelines Institute (FGI) (2013).
•Sağlık Bakanlığı Yönergesi http://www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-40161/enerji-verimliligi.html?vurgu=LEED (Erişim Tarihi: 12.01.2016)
•LEED® for Healthcare http://www.usgbc.org/resources/leed-healthcare-v2009-current-version (Erişim Tarihi: 12.01.2016)
•Rapor. Perkins+Will Experts Contradicts Belief That Sustainable Hospital Design Is Too Costly – See more at: http://perkinswill.com/news/study-contradicts-belief-sustainable-hospital-design-costly Robin Guenther, FAIA LEED AP and Breeze Glazer, LEED AP from Perkins+Will and Gail Vittori (Erişim Tarihi: 12.01.2016)

Yazıda kullanılan standart kısaltmalarının açılımı:
•ANSI – American National Standards Institute (Amerikan Ulusal Standartlar Enstütüsü)
•ASHRAE – The American Society of Heating, Refrigerating and Air-Conditioning Engineers (Amerikan Isıtma, Soğutma ve Havalandırma Mühendisliği Birliği)
•ASHRAE 52.2 – Amerikan Isıtma, Soğutma ve Havalandırma Mühendisliği Birliği Havalandırma Standardı
•ASHRAE 55 – Amerikan Isıtma, Soğutma ve Havalandırma Mühendisliği Birliği Termal Standardı
•ASHRAE 62.1 – Amerikan Isıtma, Soğutma ve Havalandırma Mühendisliği Birliği İç Hava Kalitesi Standardı
•ASHRAE 90.1 Amerikan Isıtma, Soğutma ve Havalandırma Mühendisliği Birliği Enerji Standardı (Alçak konutlar hariç).
•ASTM E-1527-05 Phase 1: Amerikan Test ve Malzeme Derneği Faz 1 standardı
•ASTM E-1527-05 Phase 2: Amerikan Test ve Malzeme Derneği Faz 1 standardı
•ASHRAE/ASHE 189.3P: (Proposed Standard for the Design, Construction and Operation of Sustainable High-Performance Health Care Facilities) Hastanelerin tasarımı, inşaatı ve operasyonu için Sürdürülebilirlik Standardı
•ISO 11143: Amalgam ayraçları standardı