Sıkça Görülen Donatı Yerleştirme Hataları
Kolon Boyuna Donatıları
Depremlerde hasar gören veya yıkılan binalarda göze çarpan önemli bir konu kolon boyuna donatılarının bindirmeli eklerinin kolon orta bölgesinde yapılmamış olmasıdır (Şekil 1a,b).
Boyuna donatıların bindirmeli eklerinin kolon alt ucunda yapılması durumunda TDY 7.3.3.2 ve TS500 9.1.2’deki kurallara göre kenetleme boyları düzenlenmelidir. Depremden sonra bölgede yapılan incelemelerde, pek çok yapıda bırakılan betonarme donatı filizlerinin yetersiz veya rasgele uzunluklarda bırakıldığı tespit edilmiştir (Resim 1,2).
Bir üst kat kolonu için bırakılan bu filizler gerekli önlemler alınmadığı takdirde korozyona uğramaktadır. Paslanmış donatı, aderansı önemli ölçüde olumsuz etkilemekte ve donatının betondan sıyrılıp çıkmasını kolaylaştırmaktadır. Kolonda basınca çalışan boyuna çubukta kanca yapılması kabuk betonunda büyük zararlara yol açtığından kanca yapılmasından kesinlikle kaçınılmalıdır. Kolona kanca yapılarak yerleştirilmiş donatı, kabuk betonunu ezerek çatlamasına neden olacaktır (Şekil 2-3).
Resim 3‘te, İzmit yakınlarındaki bir sitenin kolonlarında, donatı bindirme uçlarının kanca yapılmasından ve etriye yetersizliğinden dolayı betonun parçalanması görülmektedir.
Kiriş-Kolon Sarılma Bölgeleri
Kolon-kiriş birleşim bölgelerinde donatı detaylarının yeterliliği ve uygunluğu, deprem yükü etkisi altındaki yapının davranışı için oldukça önemlidir. Ülkemizde görülen depremlerin ardından, genellikle kolon-kiriş birleşim noktalarında ciddi hasarlar meydan geldiği söylenebilir. Beton dökümünden önce yapılması gereken kontrollerde, donatı yetersizliklerinin ve yanlış uygulamaların fark edilmemesi veya gerekli dikkatin gösterilmemesi, kolon-kiriş birleşim noktalarına yeterli özenin gösterilmediğinin işaretidir. Kolon-kiriş birleşim bölgesindeki hasarların en önemli nedenlerinden biri olarak etriye yetersizliği sayılabilir (Resim 4-5).
Etriye sıklaştırmasından kaçınılmasıyla sağlanacak küçük kazanç, bedeli ölçülemeyecek zararlara yol açmaktadır. Projede belirlenen etriye aralığına ve sayısına yapı üretimi sırasında yeterince dikkat edilmemesi sonucu pek çok kolonda ve kirişte büyük hasarlar oluşmuştur (Resim 6-8).
Konsol ve Balkon Donatıları
Donatılar, projeye uygun olarak yerleştirilmediği taktirde öngörülen mukavemetleri gösteremeyeceklerdir. Örneğin konsolda çekme donatısı gerektiği gibi üste düzgün olarak yerleştirilmeyip rasgele düzensiz yerleştirilirse çekmeye karşı mukavemeti betonarme donatısı göre düşük olan beton, çekme donatısının görevini yapmaya çalışacak ve konsolda çatlaklar oluşacaktır (Şekil 4). Deprem etkisinden dolayı konsollarda tersinmeler meydana gelebileceği ve bundan dolayı da konsolun alt yüzeyinde çekme gerilmeleri oluşabileceği unutulmamalı ve yeterli alt donatı bulundurulmalıdır.
Afet bölgesindeki birçok kirişsiz balkon, alta ve üste yerleştirilen donatının yetersizliği, işçilik kusuru ve tabla kalınlığının yetersizliği gibi nedenlerle, konsolun ankastre ucunda mafsal oluşmasına neden olmuş ve tamamen
kullanılamaz hale gelmiştir (Resim 9).
Paspayı Yetersizliği
Paspayı yetersizliğinden dolayı çekme çubuklarında ve boyuna çubuklarda ankraj yeterince sağlanamamakta ve küçük
bir sarsıntıda dahi kabuk betonu kopabilmektedir (Resim 10-11).
SONUÇLAR VE ÖNERİLER
Donatı, projede gösterildiği şekilde bükülmeli ve bükme işi kesin olarak donatılar ısıtılmadan yapılmalıdır. Etriyeler, kendi çaplarının en az iki katı kalınlıkta bir çubuk etrafına sarılmak suretiyle bükülmelidir. Diğer betonarme donatılarının kendi çaplarının en az 2,5 katı kalınlık etrafında kıvrılmalıdır. Betonarme donatıları, yerlerine projede gösterildiği şekilde yerleştirilmeli, beton dökümü ve prizi esnasında yerinden oynamayacak şekilde iyice bağlanmış olmalıdır. Yerine konulmuş olan donatılar kirden, zararlı pastan, boya, yağ ve sair yabancı maddelerden arındırılmış olmalıdır.
Donatıların kalıp yüzüne olan mesafesi bloklar, askılar ve sair uygun araçlarla temin edilmelidir. Donatıların kalıba değmesini önleyen bloklar kabul edilebilecek şekil ve boyutlarda çimento harcından yada madeni mesnetlerden
olmalıdır. Ancak madeni mesnetler, paslanmaz malzemeden olmalıdır. Paspayını sağlamak maksadıyla çakıl tanesi
kırmataş, tuğla parçası, madeni boru parçası, ahşap blok kullanılmamalıdır. Donatılar projede gösterildiği şekilde düzenli aralıklarla yerlerine yerleştirilmelidir. Ancak yan yana iki donatı arasındaki serbest açıklık kullanılan en büyük çaptaki donatı çapından veya en az 2 cm den küçük olmamalıdır. Donatı yerine yerleştirildikten ve bağlandıktan sonra mutlaka mühendis tarafından kontrol edilmeli, daha sonra beton dökülmeye başlanmalıdır.
