“R” katsayısı, taşiyıcı sistem davranış katsayisıdir.Tabandaki toplam kesme kuvvetini(deprem kuvveti) deprem yükü azaltma katsayısına bölerek, dizaynınizi yaparsiniz(Ra=R durumunda, deprem yükü azaltma katsayısi=taşiyıci sistem davranış katsayısı)
Deprem yönetmeliğinde verilen bu “R” katsayıları, maximum katsayılardır. Malesef biz muhendisler yonetmelikte ne veriliyorsa hep aynisını kullaniriz. Oysa bu konuda biraz düsünmemiz gerekir.Amacimiz yönetmeligin emrettiğinden daha iyi binalar yapmak olmali.
“R” katsayıları maximum katsayilar dedik, deprem kuvveti buna bölünür (Ra=R) dedik.Sadece kolon kirişlerden oluşmuş bir betonarme yapi düşünün, yüksek sunek diyelim. “R” ne alınmalı? Deprem yonetmeliğine bakarsaniz R=8 der. Yani, deprem kuvvetini 8’e boleceksiniz. Bu 8 rakami maximum degerdir. Bu sistemde R=7 de alabilirsiniz, R=7.5′ te labilirsiniz, R=6 da alabilirsiniz. Dolayisiyle “R” payda da olduğundan, ne kadar büyük ise, o kadar büyuk deprem kuvvetine göre dizayn edersiniz.”R” küçüldükçe, dayanım artar, bunu unutmayın…
Aklinıza şu gelebilir, “yonetmelik bana R=8 hakkıni vermiş, neden R yi daha küçük alıp ta , daha fazla beton, daha fazla donati kullanayım?” Elbette R ‘yi daha küçük almak zorunda degilsiniz, yonetmelikte verilen R katsayisını kullanarak zaten yasal yukümlülüğünüzü yerine getiriyorsunuz, kimse sizden hesap soramaz, bu doğru. Ancak birde mühendislik bakışı var, yonetmeliklerin sadece maximum yada minimum değerleri verdiği gercegi var. Yukarıda örnekledigimiz yapıda perde olmayabilir, ama çerceve aralarında, derz birakılmadan yapılmış duvarlar olabilir, bunlar sisteme rijitlik katmış olabilir(kolon deplasmanıni kısıtlamıs olabilir).Bu durumda da muhendislik görüşünüzü kullanarak R=7 almanız fena olmaz, bilakis oyi olur.
Kisaca, yönetmeliklerin maximum yada minimum şartları bize öğütlediğini unutmamalıyız.Dizaynlarımızıda, mühendislik görüşlerimizi de kullanarak, yönetmeliğin bir tık üstünde yapmalıyız…
Ahmet CELIKKOLLU
Insaat Muhendisi
ESKISEHIR
