Insaat muhendisliginde belki de son yıllarda en çok duydugumuz kavram “plastik mafsal” kavramidir. Inşaat muhendisleri plastik mafsal’ı bildiklerini zannederler ama, hadi anlat deyince anlatamazlar.Bu yazı “anlama garantili” bir yazidir.
Mafsal nedir? Önce ona bakalım: Mafsal moment tasimayan, rahatca dönebilen baglantilardır. Birbirine yakin iki bina’nin balkonlari arasına bir tahta uzatirsaniz mafsalli bir baglati yapmis olursunuz. Yada bir kolon ustune prefabrik bir kirisi dısaridan gelip oturtursaniz mafsalli bir bağlanti yapmiş olursunuz.Mafsallar rahatca doner, bu yuzden mafsalda moment sıfirdir(moment taşimaz)
Gelelim plastik mafsal kavramina. Plastik mafsal ise belli bir degere kadar moment tasir, ondan sonra tasimaz, donmeye devam eder. Mafsal ile plastik mafsal arasindaki fark budur, mafsal da moment sifirdır, plastik mafsal da moment vardir.
Bir betonarme kesit düşünelim. Hesaplayalim, 20tm moment tasima kapasitesi olsun. Bu kesite 5tm moment verelim, kesit bunu taşır. 10tm verelim, kesit bunu taşır, 20tm verelim kesit bunu taşır.ßimdi 25tm verrlim duruma bakalim. Kapasite 20tm idi. Bu durumda kesit 20tm yi tasir, artik 5tm ‘lik momenti ßekil degisikligi ile baska yerlere iletir.20tm den sonra artik donatı akmistir, donati akmasi demek fazla uzamasi demektir, donati aminca yani uzayinca betonda ona ayak uydurur catlaklar olusur.Kisacaplastik mafsal betonarme kesitte donati akinca olusur. Plastik mafsal demek o bolge hasar gormus demektir.Hasar olusmadan plastik mafsal olusmaz.Plastik mafsal’in ozelligi kapasitesine kadar moment tasimasi, o kapasite degerinden sonra bile(kapasiteden kasit donati akmadan biraz onceki moment tasima kapasitesi) moment tasiyacak, fazla kuvveti iletmesidir, yani gocmemesidir.
Plastik mafsal=hasar
Bunu unutmayin.
Peki plastik mafsal iyimidir?
Plastik mafsallar eger yatay elemanlarda olusursa(kirisler) iyidir, abi gocmeler olmaz.Ancak dusey elemanlarin ucunda olusursa abi gocmeler olabilir. Bu yuzden plastik mafsallarin kiris uclarinda olmasina yonelik kontroller muhendislerce yapilir.
Peki hic plastik mafsal olusmasa daha iyi degil mi? Sonucta plastik mafsal demek hasar demek.Kiris uclarinda da olusmasin. Dogru plastik mafsal’in hic olusmamasi en iyisidir.Ancak ekonomi bunu tam saglamamiza engel olur.Deprem hesabinda bile asilma olasiligi %10olan depreme gore hesap yapariz ve binanin gocmemesi uzerine hesap yapariz.Yani bina gocmeyecek ama hasar olacak.Hasari bastan kabul etmek bize oldukca ekonomik sonuclar getirir. Bu yuzden hadarin uani plastik mafsal’in olusmasini daha projenin basindayken dikkate aliriz…
Yazinin sonunda şoyle bir hatirlatma yapayim: Plastik mafsal, mafsal gibi kavramlar hep egilme ile ilgili yani moment ile ilgilidir.Normal kuvvet, kesme kuvveti gibi kavramlar’in mafsal kavrami ile uzak yakın hicbir ilgisi yoktur.
Ahmet CELIKKOLLU
Insaat Muhendisi
ESKISEHIR
