KARMA SİSTEMLER
Yüksek sünek yapılar deprem enerjisinin buyuk kısmını şekil değiştirme ile yutarken, daha düşük miktarda ise dayanımla deprem enerjisini tüketir.Yani yüksek sünek sistemlerin deprem enerji yutma kapasitesinin buyuk kısmını şekil değiştirme kabiliyeti belirler.Yüksek sünek sistemin şekil değiştirme kabiliyeti ne kadar fazla ise enerji yutma kabiliyeti de o kadar fazladır. Yüksek sünek sistemler istisnasız her bölgede yapılır.Yukarıda da bahsettiğimiz üzere ,yüksek sünek sistemler deprem enerjisini şekil değiştirme ile tükettiğinden birtakım özel şartlar gerekir.Bu özel şartların amacı da sistemin göçmeden şekil değiştirebilmesinin sağlanmasına yöneliktir.Siz sisteminizi istediğiniz kadar elemanları şekil değiştirme kapasitesine sahip seçin ,sistem şekil değişttirmeler başladığınıda göçüyorsa hiç bir anlam ifade etmez. Yüksek sünek bir sistem oluşturuyorsanız yukarıda yazdığım bilgiler ışığında başlıca iki esas tasarım kuralından bahsedebiliriz(bu kurallar zaten deprem yönetmeliğimiz de de mevcut) :
1…Kolon kiriş kesme güvenliği
2…Güçlü kolon kontrolleri
Bu tasarım kuralları kolonların kirişlerden biraz daha güçlü olmasını sağlarDolayısıyle düşey elemanlar yani kolonlar en son zarar görecek şekilde tasarlanmış olurlar.Kolonlar zarar görmeden de yapının ani göçmesinden söz edilemez.Kolonlar zarar görüp göçme oluşuncaya dek zaten kirişler mafsallaşmış yani şekil değiştirmiş olurlar dolayısıyle deprem enerjisini tüketmiş olurlar.Kolonların güçlü olduğu sistemlerde şekil değiştirme kapasitesinin sonuna kadar kullanılabilecegini söyleyebiliriz.
Ancak yüksek sünek sistemlerde özellikle kolon kiriş kesme guvenliği kontrolünü sağlamak zorbir iştir.Belli buyuklük ve kat sayısından sonra ise (11-12 kat) sadece cercevelerden oluşan yüksek sünek sistem yapmak hemen hemen imkansız hale gelir.İşte bu anlamda imdada karma sistemler yetişir.Karma sistemler tüm deprem bölgelerinde tüm yapılar için uygulanabilen bir sistemdir.Karma sistemlerde kolon kiriş kesme güveliği ve güçlü kolon kontrolü yapılmasına gerek olmaz.Bu anlamda da hesap anlamında kolaylık sağlar.Bu kontroller istenmediğinden karma sistemlerin yüksek sünek sistemlere göre dayanım esaslı bir sistem olduğunu söyleyebiliriz.Bu cumleden olmak üzere karma sistemlerin dayanımının eşdeger yüksek sünek sisteme göre dayanımının daha fazla olduğunu söyleyebiliriz.Yüksek sünek sistem yerine daha az kontrol şartlarının olması sebebi ile karma sistemleri muhendisler daha fazla tercih edebilirler.
Karma sistemin esası süneklik düzeyi normal sistemlerin, süneklik düzeyi yüksek perdelerle kullanılmasıdır.Yani kolon ve kirişler normal sünek, perdele yüksek sünek yapılacaktır.Yüksek sünek ve normal sünek elemanların birlikte kullanılmasından dolayı bu sistemin adı karma sistemdir.Yoksa perde ve kolonlar beraber kullanılıyor diye adı karma sistem değildir.
Karma sistem yapabilmeniz için binada perde bulunması(yüksek sünek perde), bu perdelerin bina yüksekliğince devam etmesi ve temelde perdelerin yapıda oluşan toplam kesme kuvvetinin en az %40 ını alması gereklidir(alfa s=0.40).Anca bu yüzde kırk değeri gözünüze buyuk gelmesin.Perdeler kolonlara göre çok rijit eleman olduğundan maul perde sayısı ile bu oran rahatlıkla yakalanabilmektedir.Özellikle birde yapının dış taraflarına perde koyuyorsanız hiçbir sıkıntı ile karşılaşmadan bu değeri saglamanız mumkundur.
Ahmet ÇELİKKOLU
İnşaat Mühendisi
ESKİŞEHİR
0541 9 7 3 0151
