(İnşaat Mühendisliği disiplini – Deprem yönetmelikleri düşünülerek kaleme alınmıştır)
Taşıyicı sistemlerde iki tip düzensizlikten sözedilebilir :
1…A tipi düzensizlikler
2…B tipi düzensizlikler
A tipi duzensizlikler, planda yani yatay düzlemde tarif edilen düzensizlikler , B tipi düzensizlikler de düşey doğrultudaki düzensizliklerdir.
Düzensizlikler tahmin ettiginiz gibi istenmeyen durumlardır.Ancak yapi fonksiyonlari, önceki yapilaşmalar, parsel durumlari, estetik kaygilar duzensiz binaların yapılmasıni zorunlu kılar.Kısaca , yonetmeliklerde tarif edilen bu duzensizler nedir, nasıl yokedebiliriz(azaltabiliriz) inceleyelim :
Önce yatayda sözkonusu olan düzensizliklere , yani A tipi duzensizliklere bakalim. A1 düzensizligi burulma düzensizligini ifade eder. Bir kattaki bütün kolonların, bir kuvvet etkisinde, aynı yönde éşit miktarda , yada birbirine yakın degerlerde deplasman yapması istenen durumdur.Ama bu durum malesef herzaman böyle olmaz.Goreli otelemeler(ardışık iki kat arasindaki oteleme farkı) dikkate alinarak burulma düzensizligi olup olmadigı bulunur.Kattaki bütun kolonların yaptıgi otelemenin (göreli) ortalaması bulunur. Bu kattaki bütün kolonların otelemesinin bu ortalama ötelemeye yakın olması istenen durumdur.Eğer bu kattakı en buyuk öteleme, kat ortalama ötelemesinden çok fazla ise(oran >1.2) , burulma düzensizliginden bahsedilebilir.Zaten burulma kavrami dedigimizde aklımizda farkli ötelemelerin olusması gelmektedir. Böyle bir durumda karsilaştık ne yapacaģız ? Bu duzensizlik sizin mod birlestirmeye gore deprem hesabi yapmanızi zorunlu kılar, yani ortadan kaldırmaniz gerekmez.Ancak ortadan kaldırmak istediğinizde , otelemelerle ilgili bir takim oneriler geliştirmemiz gerekir.Eger yapinizın en dış kenarlarina/köşelerine uzun kolonlar yada perdeler koyarsanız otelemeleri kısıtlamış olursunuz, daha düzenli bir bina haline getirmiş olursunuz.
A2 türü duzensizlik ise, döseme süreksizlikleri ile ilgili düzensizliklerdir.Buradaki sorun yatay da rijit diyafram gorevi yaparak deprem kuvvetlerini tasıyıcı sistemin diger elemanlarina(kolon) dağitan döşemelerin bu dagıtimi yapip yapamayacaği ike ilgilidir.Eğer döşemede büyük boşluklar varsa, o döşemenin yatay yükleri dagitip dağitmayacağı tartisilır.Bu oran doseme bosluk toplamlarinin kat alaninin 1/3 une teksbul eder. Boşluklari mumkun okdugunca kuçük birakmak, böşluk olan döşemeleride daha kalın yapmak yuk iletiminin güvenli yapilmasıni sağlar
A3 duzensizligi ise,bina planinin girintili çikıntilı olmasi ile ilgilidir.Hem x hem y yönünde,olan çıkintı , binanın o yöndekiboyutunun %20 sinden büyukse bu düzensizlikten bahsedebiliriz.Bu durumlarda izellikle girinti çıkıtının olduğu bölgeler perdeler yada uzun kolonlarla geçilmelidir.
Gelelim düşey yöndeki düzensizliklere. B1 duzensizligi , iki komsu kat arasındaki etkili kesme alanlarınin orani ile ilgilidir.Etkili kesme alanı dedigimiz şey, o kattaki kolon ve perdelerin kesit yüzeylwrinin toplamıdır.Istenen durum kesit yuzeylerinin tüm bina boyunca aynı olmasidir.Duvarlarda belirli bir kesme rijitliği sagladıgindan, bu hesaplarda duvar kesit alankarınin toplamınin %15 i hesabın icine girer. Boyle bir duzensizlik belli oranlara kadar izin verilebilor , ama çok fazla ise direkt kesit alanlarını artirmak gerekir. Bu düzensizlikle karsi karsiya kalmamak icin kolon ebatlarını ust katlara ciktıkça kücultmekten kaçınmak, bir kat duvarlı diğer kat duvarsız imalatlardan kaćmak gerekir.Bazı durumlar da dükkan katlarında duvar olmayıp, diger katlar da duvar olmasi bu duzensizlige sebep verir.Bu durumlarda ,duvar olmayan kattaki kolon kesitlerinin bir miktar büyütülerek duvar kaybinin onlenmesi düşünulebilir.
B2 dediģimiz düzensizlik, katlar arası rijitlik duzensizliğini ifade eder. Herhangi bir kattaki ortalama öteleme(göreli) bir alt yada bir üst kattan çok fazla ise bu duzensizligin oldugu kanaatine varılır.Zaten rijitlik düzensizligi dedigimizde ilk akla gelen öteleme sorunudur.Bu duzensizlik varsa modal abaliz yapmanız zorunludur.Ancak duzensizligi azaltayim diye düsunuyorsanız o kolonlarin perdelerinn rijitligini bir iktar artirmak ve yapı dıs kenarlarına perdeler yada uzun kolonlar yerlestirmek getekir.
B3 dedigimiz düzensizlik, kolonların, bazı katlarda kirıslere oturtulmus olması anlamına gelir.Birkere kolon konsol kiris uzerine hicbir zaman oturtulamaz.Eger kolon bir çerceve kirisine oturtulmuşsa ,burası ile baglantili tüm kolon ve kirıslerin kesit tesiri 1.5 kat artırilır.Her ne kadar belli şartlarda yönetmelikler bu tür şeylere izin versede bunlardan kaćmak en akillicasıdır…
Ahmet CELIKKOLLU
Insaat Muhendisi
ESKISEHIR
