Hangi hesabin ne zaman yapilacagını bilmekte, muhendislik disiplini içindedir. Muhendis hesap hamallığından da kaçınmalıdır.
Düşey deprem hesabı da bu baglamda degerlendirilmelidir. Her yapı da düsey deprem hesabina yönelmek, hesap hamallığından baska bir işe yaramaz.
Peki nerede düşey deprem hesabı yapilmalı? Şimdi bu sorunun cevabinı verelim.
Bir hesap yapmaniz için, ilgili etkinin, elemanda/yapida olusturacagi tepkinin kayda deger olmasi gerekir, aksi takdirde gerek yoktur. Mesela 50cm/50cm ebatinda C30 betonu ile imal edilmiş donatili bir betonarme kolona 100 kg eksenel kuvvet icin tetkik yapilmaz, gerek yoktur. Bilirsiniz ki kolonun eksenel kuvvet kapasitesi yuzlerce tondur, 100 kg, 500 kg için hesap hamalligina gerek duymazssınız.
Atalet kuvvetinin(deprem kuvvetinin) dusey bilesenine bakalım. Yapınız zaten düseyde güćlüdür. Düsey yonde kuvvetin artmasi yada eksilmesi pek fazla önem arzetmez. Genel bakış bu olmalıdir. Ancak yapilardaki baxi ozel haller vardir ki, depremin dusey bileşkesi sorun cıkarabilir. Sorun ćikarmasi muhtemel bu durumlards hesap lokalde olsa yapılmalidir. Dusey deprem hesabini gerektiren bu haller neler bakalım. Mesela büyük aciklikli bir kiris duşünün. Açıklık 15-20 metre olsun. Depremin dusey etkisi bu kiriste nasil bir durum dogurur, düsunun. Deprem dusey etkisini, kiros ortasina gelen dusey bir kuvvet olarak dusunun. Bu düşunme tarzı pek yanlıs olmaz. Bu etki uzun kiriste deplasman artısina sebep olur. Kiriş uzun oldugundan zaten deplasmana duyarlidir, birde depremin dusey etkisinden dolayi artıs sozkonusu olursa, sorun çıkabilir. Kiris acikligı arttikca, deprem kuvvetinin duseydeki bileskesi dahada onem arzeder. O halde buyuk acıkliklarda depremin düsey bileskesi dikkate alınmalıdır.
Bir baska durumda uzun konsollardır. 5-6 metrelik bir konsol duşünün. Uç deplasmanı zaten fazladır. Dusey deprem kuvvetinide, konsol ucuna etkiyen düsey bir kuvvet olarak düsunun. Bu kuvvet deplasmani dahada artırir. O halde bununda tetkiki gerekir. Yani uzun konsollarda da dusey deprem hesabi yapilmalidir.
Gelelim dusey deprem kuvvetini kabaca nasil hesaplayabiliriz. F=m x a. Burada (m) ilgili kismin kutlesi olarak dusunulebilir. Mesela konsol kismin kutlesi. (a) da bildoginiz gibi yapidaki ivme. Bu ivmeyi de tasarim ivmesinin(yatay tasarim ivmesi) belli yuzdesi olarak alabilirsiniz. Mesela 2/3 ü gibi. Yada aynen yayay ivme gibi dusunursunuz. Bu kuvvete gorede tesirleri bulabilirsiniz…
Ahmet CELIKKOLLU
Insaat Muhendosi
ESKISEHIR
