Dilatasyon Ne Zaman ve Nasıl Yapılmalı

Hem yönetmelik kısıtlamaları hemde ideal çözümlere ulaşmak amacıyle dilatasyonlu yapılar yaparız.Dilatasyonlu çözümleri yerinde kullanmak mühendise kazanç sağlayabileceği gibi bilinçsiz dilatasyonlar yapmak yapıya zarar bile verebilir.Dilastasyon her zaman ideal bir çözüm değildir.Dilatasyonun amacı yapıyı daha küçük parçalara ayırmak ve her parçayı kendis içeriisnde düşünmektir.Eğer yapınız çok uzunsa(>30 metre) ve yapınız klasik moment aktaran birleşimlere sahipse  o takdirde yapınızda dış etmenlerden dolayı(sıcak soğuk gibi) ek kesit tesirleri oluşabilir.Yapınız ne kadar uzunsa oluşacak ek tesirlerde o derece büyüktür.Bu anlamda yapınız 30 metreyi geçtiğinde yapılar ayrılmalı(dilatasyon) yada ısıl hesaplar yapılarak oluşacak ek tesirlere göre önlemler alınmalıdır.Ancak yapıda birleşimler mafsallı ise, sıcak soğuk etkilerinden yapı fazla etkilenmez.Çünkü meydana gelen sıcaklık farkları nedeniyle birleşimlerde yer değiştirmeler rahatlıkla oluşabilir.Rahatça yer değiştirmelerin olması demek ek kuvvetlerin oluşmaması anlamına gelirki bu istenen bir durumdur.Eğer birleşimler mafsallı ise yani rahatlıkla birleşim yerlerinde yer değiştirme oluyorsa o takdirde binayı 80-100 metre uzunluğuna kadar rahatça yapabiliriz.Ancak  çok daha uzun binalarda da yer değiştirmeler daha çok olacagından bu yer değiştirmelerin mafsallı sistemde bile kısıtlanması gerekir.Aksi takdirde yer değiştirmeler nedeniyle kiriş elemanları kolon elemanlarından düşebilir.Yine mafsallı sistemlerde ısıl hesaplar yaparak uzunluk artırılabilir.

Bunun haricinde dilatasyon yapılıp yapılmayacagı hususunu iki etken belirler. Birincisi binanın durumu, ikincisi zeminin durumudur.Dilatasyon konusunda mühendis önyargılara sahip olmamalıdır.Kalıplaşmış düşünceleri olmamalıdır.Şöyleki aynı bina bir zemin türünde dilatasyonsuz yapılabilirken yine aynı bina başka bir zemin türünde dilatasyonlu olarak yapılmak zorunda kalınabilir.

Bina durumunun dilatasyona etkisine bakalım:İnşaat Mühendisleri olarak sevdiğimiz binalar düzgün, kutu gibi, dikdörtgen yada kare formlu binalardır.Bu binalarda burulma dolayısıyle ek tesirlerde oluşmaz.Bu yüzden ekonomik ve güvenli yapı yapmak daha kolaydır.Bu nedenledir ki fazla girintili çıkıntılı olan bianaları yada ağırlık farkı olan yapı guruplarını düzenli formlara getirmek için(kare, dikdörtgen vb) dilatasyonlar kullanabiliriz.Eğer yükseklikleri farklı gurupları projelendiriyorsak kütleleri farklı guruplarla çalışıyoruz demektir.Bazı hallerde bu tür yapılarda dilatasyon yapmak yaralı bazı hallerde ise zararlıdır.Zeminde ciddi bir sorun olmaması halinde 8 katlı bir yapı ile 4 katlı bir yapı tek gurup olarak düşünülebilir ve dilatasyon olmadan çözülebilir.Eğer mühendis dilatasyon yapsa bile en azından temelde dilatasyon yapmamak akılcı olur.Çünkü 8 katlı yapının temelde oluşturacagı gerilme 4 katlı yapının temelde oluşturacagı gerilmeden büyüktür.Siz her iki blok altına tek temel tasarlarsanız gerilme dağlımı olacak ve gerilmeler büyük gerilmeden küçük gerilmelerin olduğu yöne doğru akacaktır.Dolaysyıyle alan büyüdüğünden gerilmeler nispi düşecektir.Ancak bu demek değildir ki her farklı yükskeliğe sahip yapılar bu şekilde çözülsün.Şöyle ki 11-12 katlı bir gurup ile 1-2 katlı bir gurup düşünün.Bu iki yapı gurubu kesinlikle hem temelde hem yukarıda dilatasyonla ayrılmaldıır.Çünkü 12 katlı gurubun temelde oluşturacagı gerilme çok yüksek olduğundan, burada büyük şekil değiştirmeler oluşabilir(zeminde).1-2 katlı gurupta ise gerilmele ufak olacagından 12 katlı kısmın oluşturacagı basınç kuvveti etkisiyle yan taraf(yani 1-2 katlı gurup) havaya kalkmaya çalışabilir.Bu nedenle kütleler arasında buyuk arkların olduğu binalarda mutlaka dilatasyon kullanılmalıdır.

Dilatasyonu belirleyen bir diğer etkende zemin demiştik.Farklı kütleye sahip binalar eğer zeminde oturma problemi mevcut ise dilatasyonlu yapılmalıdır.Aksi takdirde oturma sebebiyle binalar birbirlerine zarar verir.Aynı şekilde değişken zemin koşullarının olduğu yerde yapılacak yapılar , zemin koşulaarının değişkliğe ugradığı yere dilatasyon konularak yapılmaldıır.

Dilatasyon yapılırken dilatasyon mesafeside önemldiir.Ytersiz dilatasyon bir anlam ifade etmez.Yapılar deplasman yaptığında birbirine çarpmayacak derecede fark bırakmak dilatasyonun esasını teşkileder.Ancak temeller için böyle bir durum söz konsuu değildir.Zeminde çok büyük prblemler yoksa, kütleler çok farklı değilse üstte dilatasyon bırakılsa bile temelde dilatasyon bırakılmayabilir.Çünkü temelde deplasman yani yer değiştirme sıfırdır.Dolayısıyle temelde dilatasyon mesafesine gerek yoktur.

Ahmet ÇELİKKOLLU

İnşaat Mühendisi

ESKİŞEHİR