Yapı dizaynında, en büyük problemi yatay yükler yaratır. Bunun nedenleri de, yapıların genelde yatay doğrultuda zayıf olmaları(düşey doğrultuya göre) ve atalet kuvvetlerinin yatay yönde daha büyük ortaya çıkmasıdır.
Yatay kuvvet deyince aklimıza deprem etkileri gelir. Deprem yönetmeliklerinin istedigi tarzda deprem kuvvetleri bulunur ve yapiya etkitilip dizayn gercekleştirilir.iyi bir insaat mühendisi, deprem kuvvetinin büyüklügunun ne anlama geldiğini bilmelidir. Yani 100 ton yatay kuvvete gore dizayn yaptim, 500 ton deprem kuvvetine göre dizayn yaptim demek bir muhendis için yeterli değildir.
Bu yazının amaci, hesaplarda kullandığimiz deprem kuvvetinin ne anlama geldiğinin açıklanmasıdır.
Bir yapi tasarladinız, kolon, kiriş döşeme olusturdunuz, sabit ve hareketli yukleri tespit ettiniz ve yapinin toplam kutlesini “m” olarak buldunuz diyelim.Bu yapi konut olsun ve 1.derece deprem bolgesinde olsun.
Deprem hesabinda, yet ivmesi degil, yapida olusan ivme onemlidir. F=m x a kanunundaki, “a” ivmesi yapidaki ivmeyi temsil eder. Dolayisiyle “A” dedigimiz yapıdaki ivmeyi hesaplamamiz gerekir(yonetmelik geregi). A=Ao x I xS(T) .
A=0.40 x 1 x 2.5= 1 (S(T)=2.5 alindı)
Şimdi bu “1” sayisini yorumlayalım.
A=1 demek, yapı agirlıgı kadar bir kütlenin, yani “m” kütlesinin yapiya yataydan etkimesi anlamina gelir. Yani yapiniz 1000 ton ise, yapiya yatayda toplamda 1000 ton etki ediyor gibi hesap yapmaktasiniz(tabanda olusan toplam kesme kuvveti).Kuvvetin buyuklugune bakarmisinız, yapi kütlesi kadar bir kuvvet, yataydan etkiyor. Peki bina onem katsayısi 1.5 olsaydi ne olacakťi.Bu takdirde,
A=0.40 x 1.5x 2.5=1.5 olacakti. Yani “m” kütleli bir yapiya, 1.5xm buyuklugunde bir yatay kuvvet etkiyor kabulu yapilacakti. Yapimız 1000 ton olsaydi, 1500 tonluk bir yatay kuvvet etkiyor kabul edecektik.
Yapilara etkiyen yatay kuvvetlerin, yonetmelik ısiginda büyuklugu iste budur. Anlasilacagi uzere yatay yuk kabullere oldukca büyuktur.
Ahmet CELIKKOLLU
Insaat Muhendisi
ESKISEHIR
