Zemin incelemelerinde en ayygın olarak kullandığımız deneylerden biridir.Basit olmasına ragmen epey bilgi verir.Deney standart bir ucun, 63.5 kg agırlıktaki tokmağın, 76 cm den düşürülerek zemine çakılması ile yapılır.SPT nerede hangi derinlikte yapılacaksa uç oraya kadar çakılır.Toprak üstündeki kısım 15 cm aralıklarla 3 parça olarak işaretlenir.Sonra 63.5 ağırlığındaki tokmak 76 cm yükseklikten boruya düşürülerek ucun 15 ilerlemeyi kaç vuruşta yaptığı not edilir.Sert zeminlerde vuruş sayısı fazladır.Zemin yumuşadıkça vuruş sayısı azalır.Bu mantıkla zemin hakkında bilgi sahibi olunur.Üç adet 15 cm yani 45 cm vuruşlar neticesinde zemine gömülür.İlk 15 cm lik kısım vuruşları dikkate alınmaz.Çünkü bu kısım ilk çakma aşamasında örselenmiştir ve hata oranı fazla olabilir.İkinci ve üçüncü 15 cm giriş vuruşları toplanır.Standart penetrasyon sayısı bu 30 cm lik vuruş toplamıdır.Vuruş sayıları hakkında bilgi verirsek konu biraz daha iyi anlaşılabilir.Gevşek bir kum zeminde 30 cm batma için gerekli vuruş sayısı 6 civarındadır.Sıkı bir kumda ise bu sayı25-30 olabilir.
Deney sonuçları degerlendirirken bazı hususlar dikkate alınmalıdır ki yanlış sonuçlara varmayalım.Öncelikle bilinmelidir ki SPT deneyi ayrık daneli, nispeten iri daneli(kum,silt) zeminler için geliştirilmiştir.Tamamen çakıllı bir zeminde SPT uygularsanız buyuk degerler bulursunuz ama bu degerler hiç bir şey ifade etmez.SPT sonuçları için uygun zeminde yapılma şartı esastır.Bunun yanında açılan çukurun çapı, tij uzunluğu, derinlik, yeraltı su seviyesinin durumu(ani boşluk suyu basıncı) deney sonuçlarını etkiler.Bu yüzden nerede yapılırsa yapılsın ortak bir takım düzeltmeler olsun ki sonuçlar arasında birlik saglanabilsin.Bu ortak standartlar sayesinde SPT değerleri dünyanın her yerinde aynı şekilde değerlendirilebilir.Bu yüzden dir ki düzeltme katsayıları geliştirilmiştir.Bu düzeltme katsayıları 1 e yakın katsayılardır.Mesela YASS altında bir SPT yapılıyorsa, vuruş sayısının fazla çıkmasında suyun kaldırma kuvvetininde yani boşluk suyu basıncınında etkisi olabilir.Dolayısıyle olması gerekenden buyuk degerler elde edilmesi mümkündür.İşte bu yüzden YASS altındaki SPT vuruşlarının azaltılması gerekir.Bu durumda Terzaghi Peck N=15 + 1/2(N30 -15) düzeltmesi önermiştir.Yani YASS altında 15 vuruştan fazla bir deger elde ederseniz bir düzeltme yapmanız gerekir.Bir SPT sonucunda 30 cm vuruş sayısının 21 olarak çıktığını düşünelim.YASS altında olsun.Hesaplarda direk bu 21 vueuşu kullanamazsınız.Çünkü çalışma YASS altında yapılmıştır ve boşluk suyu basıncı degerleri olduğundan buyuk göstermiş olabilir.Hesaplarda kullanmamız gereken deger:
N=15+1/2(21-15)=18
Hesaplarda 18 vuruş degerini kullanmamız gerekir.
Sondaj capı 6.5 ile 11.5 cm arası ise, tij boyu 10 metreden daha uzunsa başka bir düzeltme yapmaya gerek yoktur.Ama bu standartlardada değilse bu konular içinde düzeltme formülleri geliştirilmiştir.Bu düzeltme katsayılarıda 1 e yakın sayılardır.
SPT deneyi yapılırken ucun tam dik zemine çakılması gerekir.Eğik çakmalarda yanlış vuruş sayıları elde edilir.Bunun için özel ekipmanlar üretilmiştir.Eğer eğik çakma yapılmışsa çıkan vuruş sonuçları birşey ifade etmez.Vuruş sayılarına göre zemin taşıma gücünden, sıkılık degerlerine kadar birçok bilgiyi edinebilirsiniz.SPT deneyine göre zeminin ne olduğunu rahatlıkla görebilirisiniz.SPT gerçekten arazi deneyleri arasında en güvenilir olanıdır.
Ahmet ÇELİKKOLLU
İnşaat Mühendisi
ESKİŞEHİR
0 541 973 01 51
Merhabalar Ahmet Bey.
Ben jeoloji mühendisiym.Elime gelen zemin etüt raporlarını incelediğimde Standart Peneprayon Deneyi yapan zemin etüt raporlarında tij uzunluğu ve kuyu capı hakkında bilgi verilmiyor.Sondaj Kuyuları ile şu bilgilere yer veriliyor:Acker tipi temel araştırma sondaj makinesi ve ekipman kullanılmıştır. BW-AW tijler,W muhafaza boruları ve NWG kariyoterler kulanılmış ve Aynı zamanda Çalışma alanı içerisinde 2 adet derinliğinde 10m-10m olan temel araştırma sondajları açılmıştır yazıyor.standart peneprasyon deneyindede: (Spt diş cap 2 inç(50,8mm),iç çap 1 3/8inç(34,93mm)olan standart tip boyuna yarık numune alıcısının,63kg ağırlığında şahmerdanın 0,76 m yük)….deneyin nasıl yapıldığını açıklamış ve sonuçları 15cm:6,30cm:9,ve 45cm=9 N değerlerini vermiş.Sadece SPT düzeltmeleriyle ilgili hiçbir bilgi yok.Ben tij uzunluğunu bilmeden tij uzunluğu katsayısını nasıl bulabilirim kuyu çapı düzeltme katsayıını nasıl bulupta Spt düzeltmelerinin hesaplayabilirim.
Hesaplayamazssiniz. Bunu etud yapan muhendis arkadaslarin raporda belirtmesi ve duzeltilmis SPT sayilarini da buna gore hesaplamasi gerekir. Zemin etud yapan kisiler/firmalar malesef kitabi bir takim bilgileri rapor sayfa sayisi artsin diye matbu olarak hazirlamis. Kim ne yapsin tokmak nerden dusuyor, kim ne yapsin tokmak agirligini. Bana kullandigin ekipman ozelliklerini ver ki hesaplayayim yada hesabini ko ttol edeyim degil mi. Bu baglamda siz ilgililerded bu bilgileri isteyin, gerekirse kendinizce bir spt formu hazirlayin ve bu spt formunda gerekli bilgile rbulunsun, etud firmalarina dagitin. Aksi takdirdebu duzeltmeleri yapamazssiniz.