İş iskelesinin en büyük özelliği geçici olmasıdır.Bir yapının bitmiş kısımlarında bir takım çalışmaların yapılması amacıyla ulaşımın sağlanması, erişimin sağlanması iş iskelesinin görevidir.Burada iş iskelesi ile kalıp iskelelerini karıştırmayalım.Bu ikisi tamamen farklı kavramlardır.İş iskelelerine örnek, sıva amaçlı , boya amaçlı, mantolama amaçlı kullanılan iskeleleri sayabiliriz.
İskele Projesi Örneği (dwg) İndir – Belediyeler İçin İskele Projesi
Mevzuatımız gereği yapı projeleri ile birlikte ruhsat aşamasında iş iskele hesap ve çizimlerini ruhsat verecek idareye sunmamız gerekir.Aksi takdirde ruhsat almamız mümkün olmamaktadır.Bugün itibariyle bazı idareler iskele projelerini isterken bugün yarın diğer belediye vb idarelerde bu projeleri isteyecektir.İş iskelelerini hesaplamakta bir yapının statik dinamik hesabını yapmaktan farksızdır.Gözümüzde büyütmemek gerekir.Kolonların yerini dikmeler, kirişlerin yerini yatay lar alır.İş iskelesi içinde bir prohe müellifinden bahsedilebilir.Bunun kontrolünü de yapı denetim şirketleri yapmak zorundadır. İş iskelesi için TSE belgesi almış firmaların modüler sistemlerinden yararlanılabilir.Bu firmalar değişik yük tarzlarına baglı olarak ürettikleri elemanları montaj ve kullanma kılavuzu ile birlikte size verebilir.İlk etapta bunların hesaplarınıda çalıştığınız firmalardan almanız mümkündür.Ancak daha sonra aynı elemanları başka tip işlerde kullanacaksınız lokal duruma göre hesap ayrıntılarını bir inşaat mühendisinin yapması gerekebilir.
İş iskelesi hesabı için genel bir yazılım kullanılabileceği gibi(sap2000), özel çelik için yapılmış birtakım yazılımları da kullanmak mümkündür.Yapı cepheleri farklı ebatlarda olduğundan, iskele hesapları da her cephe için ayrı ayrı hesaplanmak zorundadır.İş iskelesi kat yükseklikleri de iş iskelesinin kullanım amacına göre farklılık arzeder. Dolayısıyle iş iskelesi hesabında bunlar göz önüne alınmalıdır.İş iskelesi kat yüksekliği 190 cm den az olamaz.Bir insanın rahat çalışması için gerekli yükseklik de budur zaten.İş iskelesinde ulaşım için en az 60 cm lik genişlik gerekir.Çalışmanın yapılacagı yerler ise 90 cm den küçük düşünülemez.İş iskelesi kenarlarında mutlaka korkuluk da düşünülmelidir.
İş iskelesi hesap için idealize edilirken yerindeki imalatta dikkate alınmaldıır. Zaten TSEN12810 ve 12811 de hesap ayrıntılarıda verilmiştir.İş iskelesinin ayakları hareketli olarak idealize edilmelidir.Yerindeki imalatta bu şekildedir.İskele borularının altına batmayı önlemek amacıyle bir plaka konur bu plakasnın üstünede ayaklar bağlanır.Bu plakanın minimum alanı 150 cm2 olmalıdır.Plakanın en küçük boyutuda 12 cm de küçük olmamalıdr.Ancak buyuk ağırlık taşıyan iş iskelesi yapacaksınız o takdirde nispeten detaylı zemin araştırması yapmanız ve boruların zemine girmesini engelleyici tedbirler almak zorundasınız.Ancak sıva, boya, mantolama, cephe kaplaması vb gibi işler için kurulacak iskelelerde bu tür ayrıntılı hesaba gerek yoktur.Tekarar edelim iş iskeleleri hesap için yazılımda idealize edilirken boruların zeminle birleştiği yerler ankastre düşünülemez, hareketli mesnet olarak düşünülür.
İş iskelesinin yanal hareketini önlemek için yapıyada ankrajlarla baglantılar yapılır.Bu ankrajlar aynı zamanda iş iskelesinin devrilmesinide önler.Bu ankrajlar hem basınca hem çekmeye çalısacak şekilde düşünülmelidir.Sayıları yeterli olmalıdır.İskele projesindede bu ankrajların yeri tek tek belirtilmelidir.Boruların birleşim yerlerinin idealizeside önemlidir.Eğer siz bir iskele projesi tasarlayacaksınız öncelikle hangi malzemeyi kullanacagınız, birleşim yerlerini yerinde nasıl yapacagınızıda bilmek zorundasınız.Kullanacagınız malzemeyeide işe başlaken tespit etmek zorndasınız.Eğer borular birbirine geçmeli ise geçme mesafeside en az 15 cm ise birleşim yerini tam rijit düşünüp çalışabilirsiniz.Ama geçmeler yeterli değilse o takdirde mafsallı birleşim olarak düşünmelisiniz.Yine kilitli bir birleşim ise yani boruları birleştirmek için bir kilit elemanı kulalnıyorsanız ve borular 10 cm birbirine geçiyorsa yine tam rijit birleşim düşünmenizde sakınca yoktur.
Hesaplarda çelik güvenlik katsayınız 1.1 olarak alınması gerekir.Yük katsayısı olarak hareketli yük de de sabit yükdede 1.5 olarak alınmalıdır.
Yüklemeler için iş iskelesinin amacı önemldiir.TSEN 12811 DE çizelge 3 de yük değerleri verilmiştir.Mesela sıva vb işlemler için iş iskelesine 75 kg/m2 yük verilmesi yeterlidir.Yükleme yapılırken klasik yapı hesaplarında olduğu gibi tüm iskele katlarına bu yükleme yapılmaz.Sadece çalışılacak kata çizelgedeki yüklemeler yapılır.Çalışma katının altındaki ve üstündeki iskele katlarına ise yüklemenin %50 si kadar yükleme yapılır, analiz edilir.Tabi bu yüklemeler her katın çalışma katı olduğu düşünülerek tekrarlanır sonuçlara göre dizayn yapılır.
İş iskelesi hesabında en önemli hesaplardan biride rüzgar etkileridir.Özellikle cepheleri malzeme düşmesin diye çuvalla, fileyle kapatılan iskelelrin alacagı rüzgar yükleri çok fazladır.Bu iskele rüzgar hesaplarında tam kapalı yüzey düşünülerek iskeleye rüzgar etkitilmeli ve ankrajlar bu kuvvetlere göre hesaplanmalıdır.Rüzgar yükü iskelenin alabilecegi her yönde düşünülür. F=cfi x Ai x qi rüzgar yükünü verir. cfi=1.3 dür. Ai rüsgarın etkidiği yöndeki boru yüzey alanları toplamıdır.Çünkü rüzgarlar bu boru alanlarına etkir.Ancak çuval vb bir sistemle cephe tamamen kapatılmışsa kapatıldığı kısımda Ai alanı olarak tüm kısım alınır(tüm cephe bölümü).Burada Ai alanı tespiti önemlidir.Özellikle yola bakan kısımlarda aşagı malzeme düşmesin diye tüm cephenin file yada cuval gibi malzemeyle kapatıldığı düşünülürse Ai alanı olarak bu cephe alanının alınması gerektiği unutulmamalıdır.Rüzgar hesabı için qi TS498 den alınabilir.Zaten rüzgar hesabı da dikkat ederseniz TS498 deki bilgilere göre yapılmaktadır.Rüzgar yülerinide TS498 den alabiliriz.
Tüm bu yüklemelerden sonra son bir yükleme , iskele boşken sadece rüzgar yükü varmış gibi düşünülerek yapılır.Bu durumda özellikle ayaklardaki kaldırma kuvvetlerinin tetkiki yapılır.Hesaplar doğrusal elastik sınırı geçmeyecek şekilde yapılır.Plastikleşme vb durumlar kesinlikle dikkate alınmaz.Kesit yeterlilikleride klasik çelik hesabı gibi yapılabilir.Gerilme sınır durum değerlerine ve deplasmanlara bakılarak sonuca varılır.İş iskelesinde unutmamız gerkene bir konuda çaprazlar olmadan stabilitenin sağlanamayacagının bilinmesidir.İş iskelelerinde mutlaka çaprazlardan yararlanılır.çelik çaprazla her iki-üç hücrede biir yapı boyunca atılmasına özen göstermelidir.Çaprazların cinsine , yönüne mühendis karar verir.
Ahmet ÇELİKKOLLU
İnşaat Mühendisi
ESKİŞEHİR
