Deprem yonetmeliklerinde, taşıyıcı elemanlar için, minimum yada maximum şartlarda yer alir. Kirişler genel de gatay olarak dizayn edilen elemanlardır. Ancak her yayay elemani da kiris olarak adlandırmamak gerekir. Kirişin mühendislik disiplini(inşaat mühendisliği) acısından tanimini yapacak olursak, Normal kuvvvetin olmadıgı yada çok düşük duzeyde olduğu elemanlar diyebiliriz.
Betonarme kirişleri çerçeve kirisleri(perdeye oturan kirisleri de bu sınıfa soktum) ve ikincil kirişler(saplama) olarak ikiye ayirabiliriz. Esas olan kirisler çerceve kirislerdir. Bir kirişe çerceve kirisi demeniz için iki ucunun da kolona oturmasi gerekir.Yönetmelikler de ebatlarla ilgili kosullar iki taraftada kolonu oturmus, yada perdeye oturmuş kirişleri kapsar.
Iki taraftada kolona oturmuş yada perdeye oturmus kirişler de minimum govde genisliği 25cm olmalidır. Saplama kirişler 20cm, 15 cm, 10cm dahi yapılabilir.Kirisin genisliğinin birde maximum sınıri vardır. Kirişin maximum genişlıği yuksekliģi ile oturduğü kolonun kirişle birleştigi kesitinin uzunluğunun toplamından fazla olamaz. 50 cm yuksekliginde bir kiriş planlayın. Bu kiriş, 25/50 kolonun, 25 cm lik kenarına bağlanacak. Bu kirışin maximum genişliğı 50+25=75 cm. olabilir. Yani 25 lik bir kolona bu yükseklikte en fazla 75 cm genisliginde bir kiriş bağlayabilirsiniz(ideali kiris genisliği kolon genişliğini aşmasın). Bu sınıri aşan genislikte bir kiriş yaparsaniz, kolon tam olarak kirişe mesnetlik götevi yapamaz ve gerilmeler geniş elemandan dar elemana saglıklı iletilemez.Bu tur sorunlar yatik kirislerin tercih edildigi asmolen sistemlerde sık karsimiza çikmaktadır.
Iki tarafi kolona yada perdeye oturan kirislerin yüksekliği, kendisine bağlanan döşemelerden kalın olanınin yuksekliğinden minimum 3 kat fazla olmalıdır. Bir çerceve kirişi düsunün. Bu kirisin solunda 12cm, sağinda da 15cm lik bir döşeme olsun. Bu kirişinizin yüksekligi en az 15×3=45cm olmalıdir. Kirişle herhangi bir döşemenin olgisi yoksa kiriş en az 30cm yapılabilir. Peki neden böyle bir kısıtlamaya gidilmiştir? Amaç nedir? 3 kat kuralina uymazsak ne olur? Kirisler düşey doğrultuda döşemelere gore çok rijit olmalıdır. Aksi takdirde yapacagınız bu kirişler adeta döşemenin bir parçası gibi çalısırlar ve çerçeve olusturmazlar. Bu kurala uymazsanız kirişsiz bir döşeme yapmış olursunuz. Yazilimlara girerkende bu sarta uyulmayan kirişler doşemenin devamı gibi görulüp yazılima öyle girilmelidir. Yukarıdaki örnekte minimum kiriş yüksekliğimiz 45cm çıkmıştı.Siz bu kurala uymazsanız, mesela o kirisi 30cm yaparsanız, artik o kiriş bir çerçeve etkisi oluşturmayacaktır.Çünkü doseme ile 30 cm lik kirisin rijitlikleri birbirine yakın olacaktir. Boyle durumda artik yazılima 30cm yükaekliginde bir kiriş tanımlamamanız gerekir. Artık buda dösemenin bir devami gibidir ve o bölgeyi kirissiz döşeme gibi kabul ederek hesaplar yapmanız gerekir…
Gelelim kiriş yuksekligi sehim iliskisine. Sehim sorunu da kiris yuksekliği belirlerken onemlidir. Kiris rijitliği ne kadar büyukse, sehim o oranda azalir. Ancak kirişin mesnetlerinin moment alma durumu da sehim de etkilidir. Eger bir kirisin iki ucunda da moment oluşmuyorsa(saplama kiriş) bu kirisin ortasındaki açıklık momenti büyuk olur.Dolayısıyle sehim büyük olur. Bu nedenle saplama kirişler de kiris yuksekliği yaklaşik net aciklığin onda biri şeklinde düşunulebilir. Ancak kirisin her iki ucunda da mesnet momenti oluşmuşsa, o takdirde acikliktaki moment nispeten düşuktur, dolayısıyle sehim düşük olacaktir. Bu kirisler de de net acikligin onikide biri, onbeste biri şeklinde yükseklik düşünulebilir. Kiriß yüksekligine karar verirken mutlaka kiriş mesnetlerin de moment olusup oluşmasıgina bakın. Sehim anlamında en sıkıntıli kirişler, mesnet momenti olmayan basit kirislerdir. Çelik catı da aşikları düşunün.Makaslar arasına atılir ve catı üzerine monte edilir. Her makas arasina bir adet aşık atıp keserseniz, mesnet momenti oluşmaz, deplasman buyuk olur, aşık kesiti büyük olur.Ancak asıkları birbirine bağlayıp makaslar üzerine oturtursaniz, yani sürekli kiris oluşturursanız, bu takdirde mesnet momentleri olusur ve aciklik momenti düşer, dolayisıyle sehim azalır. Surekli kiris olarak düsunulen aşiklarin ebatları, tek tek dusunulen aşıklara göre daha kucük çıkar. Çunkü sehim sorunu yoktur…
Ahmet CELIKKOLLU
Inşaat Muhendisi
ESKISEHIR
